Ανακαλύπτοντας την πόλη μας... - "Εβραϊκός περίπατος"

Η Θεσσαλονίκη αποφασίστηκε ότι θα είναι η πρωτεύουσα των Νέων το 2014 και τι σύμπτωση σήμερα ανακάλυψα ένα άλλο κρυμμένο κομμάτι της… Λένε ότι ο λόγος που κάνουμε ταξίδια είναι για να γνωρίσουμε καινούργια μέρη και να μπορέσουμε να ανοίξουμε τους ορίζοντες μας… Τι γίνεται όμως τώρα στην περίοδο της οικονομικής κρίσης που δεν έχουμε τη δυνατότητα να ταξιδέψουμε; Μένουμε προσκολλημένοι στα ίδια και στα ίδια; Όχι βέβαια… Γιατί πριν βγούμε στο εξωτερικό για να αλλάξουμε παραστάσεις ίσως θα ήταν καλό πρώτα να γνωρίσουμε την ίδια την πόλη στην οποία μένουμε… Αυτό λοιπόν έκανα κι εγώ πριν απο μερικούς μήνες και έχω να σας διηγηθώ την διαδρομή που διοργάνωσε το Α Δημοτικό Διαμέρισμα με τον Εβραϊκό περίπατο και «χώθηκα» κι εγώ!!! Ναι το παραδέχομαι, είχα ακούσει για τους περιπάτους, αλλά δεν είχα πληροφορηθεί ότι πρέπει να δηλώσω συμμετοχή, οπότε εμφανίστηκαν πολλά πολλά άτομα εξτρά και μέσα σ’ αυτούς κι εγώ!!!

Ευτυχώς η ξεναγός ήταν πολύ καλή οπότε προβλήματα δεν είχαμε. Η ξενάγηση ξεκίνησε λοιπόν από το Γιαχουντί Χαμάμ. 

Τι; Δεν το ξέρετε; Κι όμως κάτι μου λέει ότι την περιοχή Λουλουδάδικα σίγουρα την έχετε ακουστά!!! Ένα κτίριο που κτίστηκε κατά τη διάρκεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας, αλλά πήρε το όνομα του από το γεγονός ότι ήταν στην εβραϊκή συνοικία της Θεσσαλονίκης… Παρά λοιπόν το γεγονός ότι έχουν βαλθεί να μας κάνουν πλύση εγκεφάλου ότι η Θεσσαλονίκη ήταν ελληνική και χριστιανική, αυτό δεν συνέβη παρά μετά την απελευθέρωση της από τους Τούρκους το 1912 και μετέπειτα. Στην πραγματικότητα η Θεσσαλονίκη αποτελούνταν από 50% Εβραίους, 30% Οθωμανούς και 20% Έλληνες. Η Θεσσαλονίκη ιδρύθηκε, όπως μάλλον ξέρετε, από τον Κάσσανδρο, τον γαμπρό του Φιλίππου του Β’ και πήρε το όνομα της γυναίκας του, Θεσσαλονίκης, ετεροθαλής αδερφής του Μεγάλου Αλέξανδρου. Οι περισσότεροι Εβραίοι εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη το 15ο αιώνα, όταν ο Σουλτάνος Βαγιαζίτ Β’ έδωσε την άδεια στους Εβραίους να εγκατασταθούν στην πόλη και να συμβάλλουν στον επανεποικισμό της, έπειτα από την ερήμωση της εξαιτίας των πολεμικών επιχειρήσεων. Οι κυρίαρχες φυλές που εγκαταστάθηκαν ήταν αυτή των Ασκεναζιτών από την Κεντρική Ευρώπη και των Σεφαραδιτών που ήρθαν από την Ιβηρική Χερσόνησο μετά τους διωγμούς που υπέστησαν το 1492 από τον Φερδινάνδο και την Ισαβέλλα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι λόγω των πολλών Εβραίων η Θεσσαλονίκη έχει χαρακτηριστεί από τους ίδιους τους Ιουδαίους ως «Μητέρα του Ισραήλ». Ο εποικισμός της πόλης εκτεινόταν από τον Βαρδάρη μέχρι τη Διαγώνιο και από την Εγνατία μέχρι την Παραλία, εμπεριέχοντας ουσιαστικά ένα μεγάλο κομμάτι του κέντρου της πόλης και προς τα δυτικά.
Και κάπου εδώ σταμάτησε ο πρώτος σταθμός της ξενάγησης μας για να συνεχίσουμε στον επόμενο που ήταν η Εβραϊκή Συναγωγή. Εδώ κανονικά θα έμπαιναν μόνο τα 40 δηλωμένα άτομα, αλλά τελικά μας άφησαν και μπήκαμε όλοι.
Μάθαμε λοιπόν ότι υπήρχαν 40 συναγωγές στη Θεσσαλονίκη αλλά από τις καταστροφές που υπέστησαν εξαιτίας των Γερμανών το 1940 έμεινε μόνο μία, αυτή στη Λ. Συγγρού. Ο λόγος που παρέμεινε ήταν επειδή χρησιμοποιήθηκε από τον Ερυθρό Σταυρό ως νοσοκομείο. Ωστόσο κτίστηκε άλλο ένα κτίσμα ως συναγωγή το 1984 προς μνήμη του ολοκαυτώματος. Μάθαμε επίσης ότι για τους Εβραίους η πρώτη μέρα της εβδομάδας είναι η Κυριακή, η Άγια μέρα τους το Σάββατο και ότι η μέρα ξεκινάει γι’ αυτούς από το βράδυ της προηγούμενης μέρας. Ακόμη, πληροφορηθήκαμε ότι η αρχή του χρόνου είναι κάπου το Σεπτέμβρη περίπου και ότι λένε Σαλά ντο βα για καλή χρονιά. Έχουν κι αυτή νηστεία σαν κι εμάς, αλλά δεν τρώνε τίποτα για 24 ώρες και επίσης μάθαμε ότι το καπέλο που φοράνε το λένε τύμπα.
Επομενη στάση: Στοά Μοδιάνο. Ξέρετε αλήθεια γιατί λέγεται έτσι; Κατασκευάστηκε το 1922 από τον Ελί Μοδιάνο και στέγαζε μέσα καταστήματα με την οροφή του να είναι σκεπαστή και γυάλινη για να υπάρχει φυσικό φως, ενώ η πρόσοψη του είναι νεοκλασσική.
Περάσαμε μέσα από την στοά, είδαμε τα διάφορα μανάβικα, κρεοπωλεία κλπ και καθώς περιδιαβαίναμε τους δρόμους της πόλης, 100 άτομα σαν ένα μπουλούκι έβλεπες τους περαστικούς να μας κοιτούν τόσο περίεργα… Μα πόσα πράγματα γίνονται γύρω μας σκέφτηκα και δεν τα μαθαίνουμε; Είναι τόσο απλό να αλλάξει κανείς την καθημερινότητα του… 

Λίγο πιο κάτω σταματήσαμε στην Στοά του Σαούλ Μοδιάνο.

Είμαι σίγουρη ότι δε σας λέει κάτι αυτό, αλλά για να σας βοηθήσω, είναι επί της Ερμού, καθώς πηγαίνετε προς Βαρδάρη, δίπλα στον «Fokas». Για τη νεολαία θα βοηθήσω λέγοντας ότι είναι κοντά στο Μονρόε!!

Αυτό λοιπόν το κτίσμα κατασκευάστηκε το 1867, αλλά λόγω της πυρκαγιάς του 1917, που κατέκαψε σχεδόν τα πάντα στο πέρασμα της, ανακατασκευαστήκε το 1929, ενώ τέλος το 1961 πέρασε στην ιδιοκτησία του δημοσίου, του Τερκενλή και του Φωκά. Ο Ελί Μοδιάνο είναι ο εγγονός του Σαούλ Μοδιάνο. Άλλο κτίσμα της οικογένειας ήταν επίσης η Βίλλα Ιακώβ Μοδιάνο στην οδό Β. Όλγας 68, η οποία χτίστηκε το 1906 σαν κατοικία του Ιακώβ Μοδιάνο σε σχέδια του μηχανικού Ελί Μοδιάνο. Το 1913 η βίλλα αγοράστηκε από τον Δήμο Θεσσαλονίκης και προσφέρθηκε για ανάκτορο στον βασιλιά Κωνσταντίνο. Χρησιμοποιήθηκε, στην περίοδο του μεσοπολέμου, για κατοικία του εκάστοτε Γενικού Διοικητή Μακεδονίας και αργότερα στέγασε την Στρατιωτική Ιατρική σχολή. Από το 1970 στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο.

Επόμενος σταθμός: Κτίσμα Αλλατίνι.

Περιοχη Βαλαωρίτου, απέναντι από το καφε μπαρ Elvis. Εχει επισκευαστεί πολλές φορές. Κτίστηκε πριν το 1874. Ανήκε στη Ροζα Αλλατίνι και το πουλησε στον Εδουάρδο Αλλατίνι. Τώρα ανήκει στους Βορεόπουλους. 

Πίσω ακριβώς από το κτίριο, βρίσκεται η γνωστή σε όλους μας Στοά Μαλακοπής.

Το κτίριο της Στοάς βρίσκεται στο κέντρο της παλιάς φράγκικης συνοικίας, και αποτελεί μέρος του Κήπου του Κτίσματος Αλλατίνι. Κτίστηκε το 1906-1907 σε σχέδια του Ιταλού αρχιτέκτονα Βιταλιάνο Ποζέλι και στέγασε την Τράπεζα Θεσσαλονίκης, που είχε ιδρυθεί το 1888 από την οικογένεια Αλατίνι με τη συμμετοχή της Lander Bank της Βιέννης. Το 1909 η κεντρική διεύθυνση της Τράπεζας μεταφέρθηκε στην κωνσταντινούπολη ενώ το υποκατάστημα της Θεσσαλονίκης συνέχισε να λειτουργεί μέχρι το 1940. Άξιο σημείωση ότι το ρολοι που βρίσκεται στην οροφή του κτίσματος, είναι σταματημένο την ώρα που έγινε ο σεισμός του 1978.  Στις 11..

Πολύ σημαντικοι επίσης για την πόλη ήταν οι Μύλοι Αλλατίνη που χτιστηκαν το 1836 και κάηκαν το 1876 και ξαναχτίστηκαν κοντα στη θαλασσα εσκεμμενα για να είναι κοντά στο εμπόριο.
Φραγκομαχαλάς και πλατεία χρηματιστηρίου.

Λίγο αργότερα και καθώς προχωράμε προς την Ίωνος Δραγούμη προκειμένου να καταλήξουμε στο Λιμάνι περνάμε μπροστά από το Κρατικό Ωδείο. Πόσοι όμως γνωρίζουμε άραγε ότι κτίστηκε το 1903 και στέγαζε για χρόνια την Οθωμανική Τράπεζα; 

Και φτάσαμε στο Λιμανι. Το δεύτερο που δημιουργήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Το πρώτο είχε κατασκευαστεί το 324 μ.Χ από τον Μέγα Κωνσταντίνο στο χώρο που βρίσκονται τώρα τα Λαδάδικα. Το λιμάνι όμως που ξέρουμε εμείς, κατασκευάστηκε το 1897 και τελείωσε το 1903. Είναι έργο του Ελί Μοδιάνο κι αυτό και είναι αναγεννησιακου χαρακτήρα. Είναι μάλιστα το πρώτο κτίριο στη Θεσσαλονικη που κατασκευάστηκε με σκυρόδεμα. 

Επόμενος σταθμός στην ξενάγηση μας η Πλατεία Ελευθερίας. Ίσως ο πιο σημαντικός σταθμός σε αυτή τη σημερινή βόλτα..

Μπροστά στο μνημείο που υπάρχει επι της Λεωφόρου Νίκης λοιπόν ακούμε προσεκτικά την ξεναγό μας... Η οδός Βενιζέλου ανοίγει το 1867, όπως και η πλατεία ελευθερίας. Βρισκόμαστε στο 1940, και η Θεσσαλονίκη αριθμεί 56000 Εβραίους. Οι Γερμανοι μπαίνουν στη Θεσσαλονίκη στις 9 Απριλιου 1942. Κλείνουν την εφημερίδα των Εβραίων και στις 11 Ιουλίου 1942 ζητείται από όλους τους άντρες εβραικής καταγωγής να συγκεντρωθούν στην πλατεία για να καταγραφούν σε λίστες για καταναγκαστική εργασία. Εκείνη τη μέρα 6000-7000 άντρες μαζεύονται και θα εργαστούν ουσιαστικά στην κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Αθήνας – Θεσσαλονίκη. Το Δεκέμβρη του 1942 καταστρεφονται τα νεκροταφεία των Εβραίων και το Φεβρουάριο του 1943 οι Εβραίοι της Θεσσαλονικης στοιβάζονται στο Συνοικισμό Χιρς, ενώ τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου τους απαγορεύουν την έξοδο από το συνοικισμό. Μαρτυρίες θέλουν να τους προδίδει εβραίος στην καταγωγή, αλλά το αποτέλεσμα είναι ότι στιβάζονται στα βαγονια για το Αουσβιτς. Εν τέλει έφυγαν 49000 και επέστρεψαν μόλις 1950 αντρες. Από το 1940 και μετά ο αριθμός των Εβραϊκών οικογενειών που κατοικούν στην πόλη μειώθηκε αισθητά καθώς οι Γερμανοί αποδεκάτισαν την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, που κατά τα λεγόμενα της ξεναγού αποτελούσε τη μεγαλύτερη της Ευρώπης. Το  μνημείο λοιπόν δείχνει τη Μενορά, το σύμβολο του Ιουδαϊσμού που έχει εφτά κεριά. Κατασκευαστηκε το 1997 και τοποθετηθηκε αρχικά στο Ιπποκρατειο που ηταν νοσοκομειο των Εβραιων κτισμενο από τον Χιρς και το 2007 μεταφερθηκε στην πλατεια ελευθεριας. Αξίζει να αναφερθεί ότι το Ιπποκρατειο επιταχθηκε από το ελληνικο δημοσιο.

Συνεχίζοντας τη βόλτα μας στις συνοικίες που έζησαν και παρήγαν οι Εβραίοι φτάσαμε στα Λαδάδικα. Στα τέλη του 19ου αιώνα επήλθε ο λεγόμενος εξευρωπαϊσμός της πόλης και έτσι στην περιοχή άκμασαν τράπεζες, κτίρια γραφείων, μοντέρνα καταστηματα. Οι οθωμανικές αρχές προχώρησαν σε διανοίξεις και ευθυγραμμίσεις δρόμων, για να δημιουργήσουν το χώρο υποδοχής των καινούργιων υπηρεσιών. Στη διαδικασία αυτή καθοριστικό ρόλο έπαιξε και η πυρκαγιά του 1917. Μέχρι το 1917 εδώ γινόταν όλο το χονδρεμπόριο της περιοχης κι αργότερα έμειναν μόνο οι λαδάδες. Πήρε το όνομα Λαδάδικα από τα ισόγεια μαγαζιά και τις αποθήκες όπου φύλαγαν τα λάδια και άλλα προϊόντα. Στα σοκάκια της περιοχής, την εποχή του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και αργότερα, υπήρχαν οίκοι ανοχής. Ήταν σε ακμή ακόμη και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά άρχισε να φθίνει μετά τους σεισμούς του 1978, καθώς το χονδρεμπόριο έσβηνε, οι αποθήκες εγκαταλείπονταν και στη δεκαετία του 1980 η εικόνα των ερειπομένων κτιρίων ήταν τραγική.

Τελευταίος σταθμός το Κτίριο Γκατέινο Φλορεντίν ή αλλιώς το κτίριο στο οποίο στεγάζονται τα Goody's της Βενίζελου. Σχεδιάστηκε το 1924 από τους αρχιτέκτονες Ζαν Ζοζέφ Πλεϊμπέρ και Χασίδ Φερνάνδες. 

Το κτίριο σαν πολλά άλλα κτισμένα αυτήν την εποχή είναι στο στυλ εκλεκτικισμού. Το κτίριο αυτό είναι ένα από τα καλύτερα παραδείγματα εκλεκτικισμού – ροκοκο. Απέναντι ακριβώς βρίσκεται το Εβραϊκό Μουσείο, που κτίστηκε το 1906 και στέγασε κατά καιρούς την εφημερίδα L' Independent αλλά και την Τραπέζα της Αθήνας. Το Μουσειο κατασκευάστηκε το 1997 με βοήθεια της ισραηλίτικης κοινότητας και εν όψει της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. 

Και κάπως έτσι η περιήγηση έφτασε στο τέλος της... Εις αναμονή των νέων ξεναγήσεων...!!!